Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, amaca ve sürece yönelik iki boyutta iyicil ve kötücül güçlerin ölçülmesi sonucunda iyicil güçlerimizin pekiştirilmesine ihtiyaç olduğu sonucuna ulaşıldığını söyledi. Sosyal medyada günde 4 saatten fazla zaman geçirilmesinin iyicillik tutum ve davranışlarını baskıladığını vurgulayan Ünal, sosyal medya kullanımında aşırıya kaçılmaması gerektiği uyarısında bulundu. TikTok’un kontrolsüzlüğün en çok yayıldığı bir mecra olduğunu kaydeden Ünal, “Sosyal medya kullanıcılarının puanları 80 puanın üzerine çıkarken, TikTok kullanıcıları ölçekten sadece 60 puan alarak ortalamanın altında kaldı.” dedi.
Bir olay, durum, kişi karşısında karar alırken iyicil ya da kötücül güçlerimizin hangisinin baskın olduğunu, iyicil/kötücül tutum ve algılarımızı psikometrik olarak ölçebileceğimiz ‘Üsküdar İyicillik ve Kötücüllük Ölçeği’ geliştirildi. Geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü ve Yönetim Üst Kurulu Başkanı Prof. Dr. Nevzat Tarhan ve Üsküdar Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal tarafından yapılan ölçek ile iyicil ve kötücül tutum ve algıların ölçülebilmesi hedefleniyor.
Ölçeğe ülke genelinde bin 23 kişi katıldı
Türkiye genelinde yaşları 15 ile 69 arasında değişen bin 23 kişiye çevrimiçi olarak uygulanan ölçeğin ilk sonuçlarına göre ortalama puan 84 olarak tespit edildi. Ölçekten en düşük ‘0’, en yüksek ‘140’ puan alınabiliyor. Ölçeğin uygulanmasında ilk olarak ‘Olumlu yola girmişsiniz, davranış pekiştirmeye ihtiyaç var’ sonucuna ulaşıldı. Ölçeğe göre, iyicil güçlerin tam olarak kullanılabildiği ve huzurun yakalandığını gösteren puan ise 106 ve üzeridir. İyicil güçlerin kullanımında Türkiye’nin sınır puanın altında kaldığı anlaşıldı. Böylece pozitif psikoloji becerilerine ve ilkelerine yönelik eğitimlerin yaygınlaştırılmasının önemi bir kez daha ön plana çıktı.
İyicil güçlerimiz pekiştirilmeli
Amaca ve sürece yönelik iki boyutta iyicil ve kötücül güçlerin ölçülmesi sonucunda iyicil güçlerimizin pekiştirilmesine ihtiyaç olduğu sonucuna ulaşıldı. Amaca yönelik iyicil güçlerimiz; dürüstlük, sözünde durabilirlik, hesap verebilirlik, aşkın bir güce sığınabilirlik, empati, karşılıksız sevebilir ve iyilik yapabilirliktir. Sürece yönelik ise iyicil güçler ise sabırlılık ve çile çekebilirlik, erdemlilik, adil ve hakça paylaşım kaygısı olarak ifade ediliyor.
Fazla sosyal medya kullanımı iyiciliği azaltıyor
Araştırmaya 765 kadın (%74,4), 258 erkek (%25,1) katıldı. Yapılan incelemelerde cinsiyete göre bir fark gözlemlenmedi fakat günlük sosyal medya kullanımına göre iyicillik ve kötücüllük algılarımızın farklılaştığı ortaya çıktı. Analizlere göre günde 1 saatten az sosyal medya kullananlar ile 4-6 saat ve 7 saatten fazla kullananlar arasında fark bulundu. Günlük sosyal medya kullanımı arttıkça ‘iyicillik’ algı ve tutumları azalıyor. 1 saatten az sosyal medya kullananların iyicillik puanları pozitif yönde anlamlı derecede farklılaşıyor.
TikTok kullanıcıları ortalamanın altında kaldı
Sosyal medya uygulamalarına göre yapılan karşılaştırmada TikTok kullananlar ölçekten en düşük puanı aldı. Yapılan analizlerde, TikTok kullanıcılarının ölçekten aldığı puan Twitter, Instagram, Facebook, LinkedIn kullanıcılarından anlamlı olarak farklılık oluşturdu. Diğer sosyal medya kullanıcılarının puanları 80 puanın üzerine çıkarken, Tik Tok kullanıcıları ölçekten sadece 60 puan alarak ortalamanın altında kaldı. Tik Tok kullanıcıları, ‘Kötücüllükte farkındalık oluşmuş ama ortalamanın altında’ olarak değerlendirildi.
Sosyal medya duygusal kontrolsüzlük yaratıyor
Analiz sonuçlarında sosyal medyada günde 4 saatten fazla zaman geçirilmesinin iyicillik tutum ve davranışlarını baskıladığının gözlemlendiğini belirten Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Bu durum, disinhibisyon dediğimiz aşırı öfke, aşırı mutluluk, aşırı alınganlık gibi duygu ve davranışlarda aşırıya kaçma durumunun harekete geçmesiyle açıklanabilir. Sosyal medyanın özgür ve kontrolsüz doğası bir süre sonra kişilerde aşırıya kaçmayı ve duygusal kontrolsüzlüğü ortaya çıkartıyor. Akabinde kişiler kötücüllük güçlerini baskılayamadıklarında linç /iptal kültürü olarak ifade ettiğimiz kişileri ve kurumları toplumdan yok saymayı hedefleyen kötü niyetli paylaşımlar zincirinin de bir parçası haline gelebiliyor.” dedi.
TikTok kontrolsüzlüğün en çok yayıldığı mecra!
Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, özellikle TikTok kullanıcılarının günde 1 saatten fazla sosyal medya videolarını hazırlama, paylaşma ve aldıkları etkileşimi takip etme davranışlarında bulunduklarını söyledi ve sözlerine şöyle devam etti:
“Bu yüzden disinhibisyonun yani kontrolsüzlüğün en çok görüldüğü sosyal medya mecrası TikTok olarak karşımıza çıkıyor. TikTok kullanıcılarının aşırı duygular barındıran videolar çekmesi ve duygusal kontrollerinin azalması iyicillik tutum ve davranışlarını baskılıyor. TikTok, toplumsal kural ve ahlaki davranışlar bütününden bir anda sıyrılıp aşırı kontrolsüz videoların servis edilmesiyle disinhibisyon etkisini yayıyor. Duygularını iyicil güçleriyle besleyemeyenlerde bir süre sonra kötücüllük kendini gösteriyor. Kısa videolar aracılığıyla yayılan olumsuz duyguların ve kötücüllüğün yayılım hızı olumluya göre 5 kat fazla. TikTok kullanıcılarda kötücüllük farkındalığı oluşmuş ama ortalamanın altındalar.”
Sosyal medya kullanımında aşırıya kaçılmamalı
Araştırmada da görüldüğü gibi günde 1 saatten az sosyal medya kullanımının iyicillik güçlerimizi desteklediğini ifade eden Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Dolayısıyla hayatımızın bir parçası haline gelen sosyal medyada gündemi takip etme, faydalı içerikler paylaşma, sosyalleşme gibi ihtiyaçlarımızı karşılarken 4 saat sınırına dikkat etmeli ve aşırıya kaçmamalıyız. Bu aynı zamanda sosyal medya okuryazarlığı becerilerinin de işe katılması anlamına geliyor. Her ne kadar iyicillik yoluna girdiğimiz anlaşılsa da iyicil tutum ve davranışlarımızın pekiştirilmesine ihtiyaç olduğu unutulmamalı.” dedi.
Ölçek pozitif psikoloji ilkelerine uygun hazırlandı
Prof. Dr. Nevzat Tarhan ve Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal tarafından geliştirilen Üsküdar İyicillik ve Kötücüllük Ölçeği (ÜSİYKÖ), pozitif psikoloji ilkelerine uygun olarak hazırlanmış olup 35 madde ve 2 boyuttan oluşuyor. Birinci boyut ‘Amaca Yönelik’ olarak adlandırılırken dürüstlük, sözünde durabilirlik, hesap verebilirlik, aşkın bir güce sığınabilirlik, ampati, karşılıksız sevebilir ve iyilik yapabilirlik durumlarını ölçüyor. İkinci boyut ise ‘Sürece Yönelik” olarak adlandırılıyor ve sabırlılık, çile çekebilirlik, erdemlilik, adil ve hakça paylaşım kaygısı durumlarını ölçüyor.
Ölçek, ‘Kabul etmiyorum’, ‘Kabul ediyorum’, ‘Kabul ediyorum ama yapamıyorum, pişmanlık hissederim’, ‘Planlayarak sorumluluk hissi ile inanıyor ve uyguluyorum’ ve ‘Severek her zaman inanıyor ve uyguluyorum’ olarak derecelendirilen 5’li likert tipinde geçerli ve güvenilir bir ölçektir.
Üsküdar İyicillik ve Kötücüllük Ölçeği (ÜSİYKÖ) ile kendinizi test edebilirsiniz.
Her bir ifadeyi duruma uygunluk açısından değerlendirerek puanlayınız. (Kabul Etmiyorum=”0”; Kabul Ediyorum=”1”; Kabul ediyorum ama yapamıyorum, pişmanlık hissederim=”2”; Planlayarak sorumluluk hissi ile inanıyor ve uyguluyorum=”3”; Severek her zaman inanıyor ve uyguluyorum=”4”).
NOT: 6., 11., 15., 16., 18.,19.,20.,24.,27.,30.,31.,
1- Dürüst olmak, sözünde durmak her şartta vazgeçilmez bir ilkedir.
2- Yalan söylemek kötü insanların ortak özelliğidir, nefret ederim.
3- Menfaatimize ters olsa bile doğru olan yapılmalıdır.
4- Sorumluluk ve hesap verme duygusu hayatımızda en önemli ilkedir.
5- Aileme, yakınlarıma hesap vermek zorundayım.
6- İnandığımız tek ölçü şahsi menfaatimizdir, bu çağ böyledir.
7- En kutsal değer para, makam, şöhret olmamalıdır.
8- “Şartlar ne olursa olsun önceliğim kendi çıkarımdır” ifadesi yanlıştır.
9- “Ahlaklı olmak güzeldir ama bu zamanda geçerli değildir” düşüncesi bir modern yanılgıdır.
10- “Hesap vermeden yaşamak rahatlıktır” düşüncesi insanlığın sonunu hazırlar, gizli kötülükler artar.
11- Bu çağda bencil olmak, lüks içinde yaşamak zorundayız.
12- Her şeyi bilen ve kontrol eden yaratıcıya karşı hesap vereceğiz, unutmamalıyız.
13- Hakiki dindar, ölümün anlamını bilir, söyledikleri ile yaptıkları uyumludur.
14- Zayıf, çaresiz ve güçsüz zamanlarımda maneviyata sığınırım ve uygularım.
15- İdeallerimiz için zorluklara, çilelere katlanmak, bu zamanın doğrusu değildir, önce rahatım gelir.
16- Çilecilik eski anlayıştır, dünyaya bir defa gelinir.
17- Sabırlı ve tahammüllü olmak için çok gayret ederim.
18- Karşılıksız, beklentisiz sevgi, şefkat, nezaket hoştur ama bu zamanda öyle insanlar kullanılır, öncelik sende olmalı.
19- Tevazu, alçakgönüllülük özgüveni zedeler, bu çağda güçlü olanın dediği olur.
20- Hayat bir mücadeledir; güçlü olmak, erdemli olmaktan önemlidir.
21- Hayat bir yardımlaşmadır, cömert olmak yüksek bir değerdir, sıklıkla yapılmalıdır.
22- İhtiyacın olmayan şeyleri, ihtiyaç sahiplerine vermek fazilettir, sıklıkla uygulanmalıdır.
23- Küçük şeylerden mutlu olmaya çalışmak gerekir.
24- Hedefe ulaşmak için hileli yollara başvurmak doğru değildir ama günümüzde çoğu zaman gerekir.
25- Kendine yapılması istenmeyen şeyi, başkalarına yapmamak gerekir.
26- İyi niyet ve güzel bir gayret sahibi olmak hem başarı hem mutluluk getirir.
27- Adil paylaşım güzel bir şeydir ama bu zamanda mümkün değil.
28- Kendi fikrini zorla kabul ettirmek, herkesi değiştirmeye çalışmak, doğru ve uygun bir yöntem değildir.
29- Önce benim hakkım sonra adalet demek çağın yanılgısıdır, buna dikkat ederim, önce adalet derim.
30- İnsanın zenginliği mal, mülk, parada değil, taşıdığı karakterdedir, fakat karakter karın doyurmuyor.
31- Alın teri ile kazanmak güzeldir ama bu zamanın metodu değildir.
32- Size yanlış yapan birisini affetmek veya olayı olduğu gibi kabul etmek ve ileriye bakmak gerekir.
33- İntikam almak çoğu zaman gereklidir.
34- Karşılıksız iyilik yapmak isterim ancak zor olduğunu biliyorum.
35- “İyilik yaptım da ne oldu, besle kargayı oysun gözünü” görüşü bence çok doğru.
Değerlendirme: Ölçekten 0 ile 140 arasında puan alınabilmektedir.
0-35: Kötücüllük baskın ahlakî körlük normalleşmiş durumda
36-70: Kötücüllükte farkındalık oluşmuş ancak ortalamanın altındasınız
71-105: Olumlu yola girmişsiniz davranış pekiştirmeye ihtiyaç var
106-140: Ortalamanın üstünde iyicil güçlerinizi kullanıyorsunuz huzuru yakalamışsınız
Kaynak: İstanbul Times Haber Ajansı/ İTHA