Tapuya kayıtlı taşınmazın tasarruf yetkisinin sınırlandırılabilmesi noktasında taşınmazın tapu kaydına 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 1010. maddesine göre çekişmeli hakların korunmasına ilişkin mahkeme kararları, haciz, iflâs kararı veya konkordato ile verilen süre, aile yurdu kurulması, artmirasçı atanması gibi şerhler konulabilmektedir.
Aynı zamanda, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun “aile konutu” başlıklı 194. Maddesine göre eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz. Keza, aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini tapu müdürlüğünden isteyebilecektir.
Bu yasa maddesi ile taşınmazın maliki olan eşin taşınmazı üzerindeki tasarruf yetkisi kısıtlanmış olmaktadır. Mülkiyeti üçüncü kişiye ait taşınmaz üzerine aile konutu şerhi konulamayacaktır. Ayrıca aile konutu şerhinin konulabilmesi için evlilik birliğinin devam ediyor olması ve söz konusu konutun ailenin yaşamlarını devam ettirdikleri ana merkez olması gerekmektedir.
Yasal düzenlemeler dikkate alındığında eşlerden birine ait taşınmazın tapu kaydına diğer eş tarafından “aile konutu” şerhi iki şekilde konulabilmektedir.
- Birinci yol, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Dairesi Başkanlığı’nın 11/06/2014 tarihli ve 2014/14 sayılı Genelgesi ile düzenlemiştir. Bu düzenlemeye göre, aile konutuna konu olan taşınmaza yönelik, malik, malik olmayan eş veya eşlerin her ikisi aile konutu şerhi talebinde bulunabilir.
Muhtarlıktan alınmış konutun aile konutu olduğunu gösterir belge, evlilik cüzdanı veya tarafların evli olduklarını gösterir nüfus kayıt örneği, fotoğraflı nüfus cüzdanı ve fotokopisi, tapu müdürlüğü gerekli görür ise söz konusu konutun tapu bilgileri ile aynı olup olmadığının kadastro müdürlüğünce tespit eden belgeler ek yapılarak taşınmazın tapu kaydına şerh konulması talep dilekçesiyle tapu müdürlüğünden talepte bulunulabilecektir.
Malik olan veya olmayan eşin ya da eşlerden her ikisinin birlikte, gerekli belgeler ile
istemde bulunmaları durumunda, tapu siciline ‘aile konutu' şerhi verilebilir. Tescil, tapu sicilinin şerhler hanesine "Aile Konutu Şerhi-Tarih-Yevmiye Numarası" şeklinde yapılır.
- İkinci yol ise, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 199. Maddesi uyarınca malik olan eşin taşınmaz üzerindeki tasarruf yetkisi sınırlandırılabilir. Bu maddeye göre, ailenin ekonomik varlığının korunması veya evlilik birliğinden doğan malî bir yükümlülüğün yerine getirilmesi gerektirdiği ölçüde, eşlerden birinin istemi üzerine hâkim, belirleyeceği malvarlığı değerleriyle ilgili tasarrufların ancak onun rızasıyla yapılabileceğine karar verebilir. Hâkim, eşlerden birinin taşınmaz üzerinde tasarruf yetkisini kaldırırsa, re'sen durumun tapu kütüğüne şerh edilmesine karar verir.
Peki, taşınmazın tapu kaydına konulan “aile konutu şerhi” hangi hallerde kaldırılabilecek, terkin işlemi yapılabilecektir? 2014/14 sayılı Genelgesi’nde;
- Şerh malik olmayan eşin talebiyle işlenmiş ise, malik olmayan eşin talebiyle,
- Şerh eşlerin birlikte talebiyle işlenmiş ise, her ikisinin veya lehine şerh verilenin talebiyle,
- Eşlerin birlikte malik olduğu hisseli taşınmaz mallarda şerh eşlerden birinin talebiyle işlenmiş ise; eşlerin ikisinin veya lehine şerh verilenin talebiyle,
- Malik olan eşin talebiyle şerh verilmiş ise, malik olmayan eşin de talep ya da muvafakatiyle,
- Ölüm halinde sağ kalan eşin tek yanlı talebiyle,
- Aile konutu şerhinin terkinine ilişkin mahkeme kararının ibrazı ile,
- Kesinleşmiş boşanma veya evliliğin iptali ilamının ibrazı halinde (kararda aile konutu şerhinin devam etmesine yönelik herhangi bir hükmün bulunmaması koşuluyla) malik olan eşin tek taraflı talebiyle,
- Yeni bir aile konutu edinildiğinin ve o taşınmaza aile konutu şerhi işlendiğinin kanıtlanması durumunda malik olan eşin talebiyle,
- Aile konutu şerhi, taşınmaz maliki eşin talebine bağlı işlemlerde, diğer eşin muvafakatını zorunlu kıldığından ve talebe bağlı olmayan mahkeme kararının infazı, cebri satış gibi işlemleri engellemeyeceğinden, ayrıca, aile konutu şerhi talep edilirken diğer şerhler ile ipoteklerin hukuki sonucu kabul edildiğinden, mahkeme ya da icra müdürlüğünün yazısı ile, aile konutu şerhinin terkini mümkün olduğu belirtilmiştir.
Genelge ile getirilen düzenlemeden anlaşılacağı üzere, taşınmazın tapu kaydındaki aile konutu şerhi ancak talep üzerine kaldırılabilecek olup, tapu müdürlüğünce re’sen terkin edilmesi hukuken mümkün görülmemektedir.