Kazakistan 25 Ekim 1990’da Sovyetler Birliği içinde yer alan bir Cumhuriyet olarak kendi topraklarındaki egemenliğini ilan etti. Ağustos 1991’de Moskova’da yapılan darbe girişiminden sonra 16 Aralık 1991’de bağımsızlığını ilan eden son Sovyet cumhuriyeti oldu.
Bağımsızlıktan bu yana 32 yıl geçmiş.Bu süre zarfında Kazakistan Gerek sayın Nursultan Nazarbayev gerekse de Kasım Cömert Tokavey’in cumhurbaşkanlığı döneminde önemli gelişmeler kaydetse de henüz demokrasi yolunda alacağı yolu olduğunu Kazak devlet büyükleri de kabul ediyor.
Kazakistan Cumhuriyeti - Sovyet sonrası uzayın en deneyimli ülkelerinden biri olsa da henüz tam anlamı ile her konuda sağlıklı bir istikrara kavuştuğunu söylemek kolay değil.
Son yıllarda dünyada yaşanan bir çok sorunu Kazakistan’da yaşıyor. Sorunlar olsa da geçen yıldan bu yana iş dünyasının ve diğer ülkelerin algısı ve bakış açısı olumlu yönde değişiyor.
Kazakistan Cumhuriyeti bazı ülkelerin Ukrayna’ya savaş açtığı için Rusya Federasyonu aleyhinde alınan kararlara hukuken saygı duyarak büyük Avrasya pazarında hali hazırda iş yapma fırsatı olanları cezb ediyor.
Ticaret ve yaşam için ulaşımın çok önemli olduğu bilinen bir gerçektir. Rusya Federasyonu Ukrayna’ya savaş açtığından dolayı ABD ve Avrupa başta olmak üzere birçok ülke Rusya ile ticari olarak ciddi bir kısıtlamaya gitti.
Avrupalı iş dünyası, 2021 yazında bu yolu etkinleştirme ihtiyacı hakkında aktif olarak konuşmaya başladı.
Zaten 2022'de, TITR boyunca ulaşımın büyümesi 2,5 kat artarak 1,5 milyon tona ulaştı. Aynı zamanda, kütlenin büyük bir kısmı Avrupa ile Çin arasındaki geçişin yanı sıra ihracat-ithalat trafiğine düştü.
"Avrasya'nın merkezindeki" jeopolitik konumu, Kazakistan'ı bir anda "dost olmanın yararına olan" bir ülke haline getirdi.
Siyasi açıdan ürünlerin Kafkasya üzerinden Beyaz Rusya ve Rusya Federasyonuna girmesinde sakınca yoktur. Bu hem de ekonomik açından da güvenlidir.Kazakistan toprakları aracılığıyla ülkeler, 180 milyondan fazla tüketiciye sahip EAEU pazarı, Orta Asya (50 milyon), Batı Çin (300 milyon) ve Hazar Denizi ülkeleri (150 milyon). Aynı zamanda, Kazakistan'daki lojistik hizmetler çok yüksek seviyede - ülke kendisini Avrasya kıtasının tam kalbinde modern bir geçiş merkezine dönüştürmek için uzun yıllardır çalışıyor.
Buna ek olarak, Pekin'in 10.000 km'lik Tek Kuşak, Tek Yol girişiminin 3.000 km'den fazlası Kazakistan'dan geçerek onu Batı-Doğu ana kara koridorunun önemli bir bölümü haline getiriyor.
Ayrıca Hazar, Kazakistan, Türkmenistan ve İran üzerinden Kuzey-Güney koridorunun 2022'de devreye girmesi Hindistan'ın doğu bölgelerine hızlı erişim sağlıyor.
Bu Avrupa işi için çekici görünmekten başka bir şey olamaz. Aslında bu, malların AB'den Hindistan'a teslimi için yeni bir geçiş yoludur (deniz yolundan çok daha hızlı).
Aynı zamanda Kazakistan, üretim tesisleri de dahil olmak üzere iş yerlerinin taşınmasında önemli bir rol oynamaktadır.
2022 boyunca, Amerikan kontrol sistemleri üreticisi Honeywell, uluslararası hizmet inDriver, Avustralyalı madencilik şirketi Fortescue ve Japon ticaret şirketi Marubeni, TikTok, Knauff vb. dahil olmak üzere 60'tan fazla şirket Rusya ve Beyaz Rusya'dan ofislerini Kazakistan'a taşıdı.
Örneğin Kazakistan'daki üretim tesisleri, ağır hizmet motosikletlerinin üretimini Ural Motosiklet fabrikasına (RF/ABD) ve Weir Minerals şirketinin (Büyük Britanya), PKV Şirketler Grubu (Litvanya) likit kristal televizyon üretimini Rusya'dan Kazakistan Cumhuriyeti'ne, Koppert (Hollanda) biyogübre ve bitki koruma ürünleri üretimini Kazakistan'a taşıdı.
Rusya Federasyonu ve Belarus Cumhuriyeti topraklarından ayrılan veya ayrılmayı planlayan 300'den fazla şirket ile Kazakistan makamları müzakere ediyor.
Bununla birlikte, sadece şirketlerin yer değiştirmesinden değil, aynı zamanda bir dizi ülkenin Kazakistan'daki yeni projelere doğrudan yabancı yatırımından da bahsediyoruz.
2022'nin sadece 9 ayında, doğrudan yabancı yatırım hacmi bir önceki yıla göre %18 artarak 22,1 milyar doları aştı.
Yıl içinde makine mühendisliği, yenilenebilir enerji, metalurji ve tarım sektörlerinde 46 adet yabancı katılımlı yeni proje hayata geçirilmiştir.
Aynı zamanda, ana yatırımcı ülkeler Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ülkeleri (başta Hollanda, Fransa, İsviçre, Belçika, İngiltere) ile Güney Kore, Türkiye ve Çin oldu. Yani, Rusya ile siyasi ve yaptırım çatışmasına giren ülkelerin ana kısmı.
ABD'nin geçen yılın ilkbahar ve yazında Moskova'nın Kazakistan toprakları üzerinden ticari yaptırımları aşma olasılığı konusunda büyük endişelerini dile getirmesine rağmen.
Her şeyden önce, sözde "paralel ithalattan" bahsediyoruz. Ancak hem o zaman hem de Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev ile ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken arasında yakın zamanda Astana'da yapılan bir görüşmede, Kazak tarafı, ülkenin Rusya'ya yönelik ABD ve AB yaptırımlarını delmek için bir araç olmayacağına dair kesin bir tutum ifade etti.
Kazakistan, Batılı ticaret ortaklarına, yaptırım altındaki bir kişi veya kuruluş adına yaptırım uygulanan malları ve yatırımları sıkı bir şekilde kontrol edeceğine dair defalarca güvence verdi.
Aynı zamanda Astana, Rusya ve Beyaz Rusya ile ticari ilişkilerinden geri çekilme niyetinde değil. Benzer bir tutum Tokayev tarafından hem Avrupa başkentlerinde bir dizi AB ülkesine yapılan devlet ziyaretleri sırasında hem de Moskova'daki toplantılarda ifade edildi.
Kazakistan'ın seçilen stratejiye bağlı kalması, Washington'un "mali" güvenini açıkça gösteriyor: Geçen yıl ABD'nin Orta Asya bölgesiyle yaptığı tüm ticaretin % 86'sı Kazakistan'a düştü.
Sadece geçen yılın 3 çeyreğinde, Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen doğrudan yatırımların hacmi, 2021'in 9 ayına göre neredeyse % 40 daha fazla,yani 5 milyar doları aştı.
Güvenilir ve risksiz bir ortak olarak Kazakistan'a duyulan güven, diğer bazı ülkelerden Kazakistan Cumhuriyeti ile artan yatırım ve ticaret cirosuna olan ilginin artmasıyla da kanıtlanmaktadır.
Örneğin Birleşik Arap Emirlikleri, ülke ekonomisine yaptığı yatırımları bu yıl içinde şimdiden 5,5 milyar ABD dolarından fazla artırma niyetini açıklarken, BAE'nin son 30 yılda Kazakistan Cumhuriyeti'ne yaptığı toplam yatırım miktarı 1 milyar doları geçmiyor.
Bununla birlikte, Kazakistan'ın siyasi ortaklık ve ekonomik işbirliği arasında denge sağlamaya yönelik ihtiyatlı politikası, yalnızca ülkenin jeopolitik çekiciliği ve toprakları üzerinden EAEU ve Orta Asya'nın geniş pazarlarına potansiyel erişimi ile başarılı bir şekilde uyum sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda çok çekici iş koşulları tarafından da teşvik ediliyor.
Yatırımcılara “tek noktadan hizmet” ilkesine göre, fikir bulmaktan bir projeyi devreye almaya ve her bir yatırımcıyla çalışmanıza olanak tanıyan yatırım sonrası dönemde izlemeye kadar eksiksiz bir destek hizmetleri sunulur. ve her seviyede noktadan noktaya projelendirin.
Bu mekanizma, potansiyel yatırımcıları aramak için bölgelerdeki projeleri doğrudan yabancı kurumlara yayınlamanıza olanak tanır ve bunun tersi de geçerlidir.
Aynı zamanda, yatırımcılar için rahat bir “yumuşak altyapı” inşa edildi: Kazakistan mevzuatını ve devlet kurumlarıyla etkileşim prosedürlerini açıklığa kavuşturmak için çalışmaktan karar vermede şeffaflığa ve idari yükü azaltmaya kadar bir dizi çalışmaya imza atıldı.
Devlet, yatırımcılara imzalanan sözleşmelerin istikrarını garanti eder, vize rejimi için yumuşak koşullar ve yabancı uzmanları çalışmaya teşvik eder. Ayrıca, Kazakistan'da yatırım tekliflerinin geliştirilmesi, yatırımcı desteği ve olumsuz faktörlerin belirlenmesi ve ortadan kaldırılmasını içeren yatırımcı-devlet etkileşimine yönelik yeni yaklaşımlar geliştirilmiş ve uygulanmıştır.
Ülke ekonomisine yatırım çekmek için işin verimliliğini artırmak için, tüm anlaşmaları, bunların uygulanması için geliştirilen yol haritalarını içeren bir bilgi ve izleme CRM sistemi getiriliyor, süreçteki tüm katılımcılara görevler veriliyor - merkezi devlet ve yerel yürütme organları.
Yabancı yatırımcılara, Astana Uluslararası Finans Merkezi'nin sitesinde İngiliz hukuku çerçevesinde faaliyet gösterme fırsatı verilir.
AIFC katılımcısı olarak kaydolan şirketler, yalnızca içtihatlara dayalı olarak haklarının korunmasına ilişkin bir garanti almakla kalmaz, aynı zamanda otomatik olarak ek tercihler de alırlar: 50 yıla kadar vergi avantajları, basitleştirilmiş para birimi, vize ve çalışma rejimleri. Merkez, Orta Asya, Kafkas cumhuriyetleri, EAEU, Orta Doğu, Batı Çin, Moğolistan ve Avrupa'dan şirketler ve yatırımcılar için bir finans merkezidir.
"Teknik" desteğe ek olarak, diğer vektörler boyunca yatırımcılarla etkileşim de gerçekleştirilir.
Kazakistan'ın 2050'ye kadar olan kalkınma stratejisi, diğer şeylerin yanı sıra ülkenin yatırım alanına yüksek kaliteli insan sermayesi, teknolojik altyapı ve bilim, dijital teknolojiler ve yeniliklerin geliştirilmesi için koşullar sağlamayı amaçlayan çeşitli endüstrilerin çeşitlendirilmesini sağlıyor.
İş dünyasından ilgili talepler, çeşitli derneklerin ve danışma kurullarının diyalog platformlarında oluşturulmaktadır. Amerikan Ticaret Odası AmCham ile ortaklaşa oluşturulan, Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Yabancı Yatırımcılar Konseyi ve Başbakan başkanlığındaki Yatırım Ortamını İyileştirme Konseyi çerçevesinde.
Çok vektörlü dış politikasının dokunulmazlığını ilan eden Kazakistan, ekonomik fayda mantığına sıkı sıkıya bağlı kalıyor ve herhangi bir yabancı yatırımcı ile ilişkilerinde karşılıklı fayda sağlayarak günümüz durumuna çok etkin bir şekilde uyum sağlıyor.
İstanbul Times / Hüseyin Çetiner – 07.03.2023
